Rooms-Katholieke Kerk pioniert op wereldniveau met revolutionaire synode

‘De tekenen van een mentaliteitsverandering in de kerk zijn al zichtbaar’, zei kardinaal Mario Grech, de secretaris-generaal van de synode, vrijdagmiddag opgewekt tijdens een persconferentie in het Vaticaan. ‘Het belangrijkste is dat we hebben laten zien en blijven laten zien dat de weg van de kerk begint en kracht put uit het luisteren.’

Met deze persconferentie werd de eerste fase van de door paus Franciscus gelanceerde synode afgesloten. Over de hele wereld hebben bisschoppen naar hun gelovigen geluisterd en daarvan zijn door alle 114 bisschoppenconferenties nationale syntheses gemaakt. Meer dan honderd ervan hebben Rome al bereikt.

Een groep van 25 deskundigen uit alle werelddelen is gevraagd om per continent een samenvattend document op te stellen. ‘Het is een innovatief proces, om niet te zeggen pionieren: het is iets dat nog nooit is gedaan’, zei de jezuïet Giacomo Costa. Hij geeft leiding aan de taskforce die de samenvattende documenten voor een tweede, continentale fase moet gaan schrijven.

Tussen het diocesane of nationale niveau en het universele niveau is door paus Franciscus een regionaal niveau geschoven, een noviteit voor de katholieke traditie. Het document voor deze fase moet volgens Costa ‘enerzijds alle stemmen verzamelen, maar ook de speerpunten kiezen of onderscheiden’.

gekaapt

Op de persconferentie dook vrijdag in het Vaticaanse taalgebruik een nieuw woord op: circulariteit. Het twee jaar durende synodale proces is namelijk niet een simpele rechte lijn van beneden naar boven, van de lokale gemeenschap, via het bisdom, de bisschoppenconferentie en een continentale vergadering naar de universele kerk. De geluiden worden niet simpelweg van beneden naar boven doorgegeven, maar het Vaticaan heeft een volledig nieuwe methode bedacht.

Deze methode tot onderscheiding moet voorkomen dat de synode en haar thematieken ‘door niemand anders kan worden gekaapt dan door de Heilige Geest’, zoals kardinaal Grech antwoordde op een vraag van een Spaanse journalist.

Wat gebeurt er namelijk? Het document voor de continentale tweede fase, dat eind oktober of begin november klaar zal zijn en de ervaringen van alle landen op het bewuste continent samenvat, wordt aan de bisdommen teruggegeven. ‘Uit respect voor de deelnemers aan de eerste fase’, zei Grech.

De bedoeling is dat katholieke gelovigen nog verder geoefend worden in het luisteren. In de eerste fase werd geluisterd naar medegelovigen uit eigen parochie, bisdom of land. In de tweede fase worden katholieken uitgenodigd te luisteren naar wat medegelovigen in andere delen van hun continent bezighoudt.

Volgens kardinaal Grech is ‘elke bisschop verplicht het document onder de aandacht van zijn kerk te brengen’. Reacties worden teruggestuurd, ofwel naar de bisschoppenconferentie ofwel naar wat de ‘continentale vergadering’ heet, een nieuw op te richten instantie. Deze ‘circulariteit tussen de niveaus van kerkelijk leven’ moet volgens Grech leiden tot een ‘synodale stijl’ die de katholieke kerk zich steeds meer aan eigen wil maken.

De continentale vergadering, waar afgevaardigden van het gehele Volk van God en niet alleen de bisschoppen zullen deelnemen, zal in Europa van 5 tot 12 februari 2023 in Tsjechië plaatsvinden, het meest geseculariseerde land van Europa. Een continentale vergadering van bisschoppen zal een slottekst ‘valideren’ en naar Rome sturen.

Daarna begint de derde fase: op basis van alle zeven continentale teksten (Azië is opgedeeld in het Midden-Oosten en de rest) wordt een werkdocument opgesteld voor de bisschoppensynode in oktober 2023.

Kardinaal Jean-Claude Hollerich van Luxemburg, die tijdens de bisschoppensynode van oktober 2023 de secretarisfunctie vervult, noemde het ‘enthousiasme en creativiteit’ die de eerste fase had laten zien indrukwekkend. ‘Het lezen van deze samenvattingen gaf mij als leerling van Christus en ook als bisschop een grote troost, en hoop’, zei hij. ‘Deze hoop moet nu omgevormd worden tot missionaire dynamiek.’

Höllerich sprak over ‘een kerkelijke dialoog zonder precedent in de geschiedenis van de kerk, niet alleen wat betreft het aantal deelnemers - er hebben ‘honderdduizenden ontmoetingen plaatsgevonden op alle mogelijke niveaus en ook op het internet’ - maar ook wat betreft de kwaliteit van de deelname’. Het proces was niet perfect, maar ‘we proberen steeds meer een synodale kerk te zijn en we leren van onze fouten’.

‘De geest van synodaliteit heeft zich in de lokale kerken genesteld’, zei de Franse zuster, theologe en ondersecretaris van de synode Nathalie Becquart. ‘En er is een groot verlangen om verder te gaan op deze weg.’

Revolutionair

Kardinaal Jean-Claude Höllerich besloot zijn bijdrage met het voorlezen van een getuigenis van een Amerikaanse pastoor uit Seattle over hoe hij de synodale gesprekken heeft beleefd.

‘Ik realiseer me hoe gezegend ik ben om pastoor te zijn van een parochie die vol zit met mensen die zoveel van de kerk houden dat ze haar omarmen, bevestigen, vieren en God ervoor danken, maar tegelijkertijd helemaal niet bang zijn om haar te bekritiseren, haar uit te dagen, haar in twijfel te trekken en woede, teleurstelling en frustratie over haar uiten.

Het evangelie zegt ons: ‘Bij God zijn alle dingen mogelijk’. Ik kan niet zeggen dat hetzelfde geldt voor de kerk! We moeten realistisch zijn in onze verwachtingen. Maar is het niet geweldig dat paus Franciscus vastbesloten is om naar de hele kerk te luisteren en niet alleen naar de hiërarchie? Het idee is revolutionair.

Voor zover ik weet is een dergelijke inspanning en op deze schaal nooit door de kerk ondernomen - zelfs niet in de vroegste tijden, toen de aantallen veel bescheidener waren.

En niet alleen wil paus Franciscus naar de hele kerk luisteren, hij wil dat wij, die de kerk zijn, naar elkaar luisteren. Dat is precies wat er gebeurde tijdens het synodale proces van onze parochie. Zij die de uitnodiging aanvaardden en samenkwamen om naar elkaar te luisteren in door gebed gedragen en respectvolle gesprekken, verrast en opgetogen waren door wat er gebeurde, en erdoor zijn veranderd. Ik denk dat onze parochie daardoor nooit helemaal hetzelfde kan zijn, en ik durf te wedden dat hetzelfde geldt voor de hele kerk.’