Wat betekent een priester nog in de synodale Katholieke Kerk van morgen?

‘Priesters vragen zich nu soms af: wie zijn wij eigenlijk?’, zei de Brusselse hulpbisschop Koen Vanhoutte onlangs in deze krant. Het was een indringende opmerking. Deze priesterlijke identiteitscrisis heeft ermee te maken dat priesters in onze streken steeds minder aan pastoraal werk toekomen. Dat komt door werkdruk en stress, door schaalvergroting, kerksluitingen en steeds maar toenemende managementtaken.

Maar dat was niet waarop Vanhoutte doelde.

‘We hebben als kerk gelukkig steeds meer aandacht voor het gemeenschappelijk priesterschap van alle gedoopten’, stelde de hulpbisschop tevreden vast. Maar dat stelt de kerk tegelijk voor een nieuwe uitdaging: ‘We moeten nu goede woorden gaan vinden om te zeggen waarom sommige van de gedoopten gewijd zijn’.

Naast de roepingencrisis en het daardoor ontstane priestertekort staat de Rooms-Katholieke Kerk misschien wel voor een nog grotere uitdaging: het beschrijven van nieuwe contouren van wat een priester eigenlijk is en doet.

Ook in Rome is men zich bewust geworden van de urgentie van deze vraag, al is het rijkelijk laat. Tijdens de al tweeënhalf jaar durende synode over de vernieuwing van de kerk bleef de vraag naar de identiteit van de priester tot nu toe onderbelicht.

Tijdens de eerste sessie van de bisschoppensynode in oktober 2023 werd die problematiek daarom uitdrukkelijk op tafel gelegd. Het slotdocument vroeg ‘wegen te ontwikkelen om diakens, priesters en bisschoppen meer in het synodale proces te betrekken’. Want een synodale kerk ‘kan niet zonder hun stemmen, hun ervaringen en hun bijdragen’.

Dat kwam ook doordat men in Rome heeft gezien dat veel katholieke gelovigen in de wereld niet hebben kunnen bijdragen aan de verschillende fases van de synode, omdat hun pastoors geen gelegenheid ervoor hebben geboden.

Benedictus XVI

Ook een recent onderzoek onder lezers van de katholieke nieuwsbrief van deze krant toont hoe priesters in sommige parochies vaak de motor van synodale gesprekken zijn. Verscheidene van hun collega’s negeerden echter die gesprekken - of hielden ze tegen. Veel katholieke gelovigen hebben nog nooit van een synodale kerk gehoord, omdat hun pastoor er geen interesse voor heeft. Of er angst voor heeft. Of geen tijd.

De lokale parochiepriester is een onontbeerlijke schakel in het kerkelijk proces, en dat heeft men in Rome pas laat onderkend. Daarom is het Vaticaan bezig met een inhaalslag. Van 28 april tot 2 mei organiseert het Vaticaan een internationale ontmoeting voor parochiepriesters. Driehonderd lokale zielzorgers uit bijna alle landen ter wereld zullen samenkomen om te spreken over hun pastorale ervaringen in een synodaal wordende kerk.

Paus Benedictus XVI had de crisis eigenlijk al voorzien. In 2009 zei deze theoloog-paus al dat ‘leken niet slechts moeten worden gezien als medewerkers van de geestelijkheid, maar erkend moeten worden als medeverantwoordelijken voor het wezen en handelen van de kerk’.

Na die woorden richtte hij zich direct tot de aanwezige pastoors van het bisdom Rome: ‘Dit besef van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle gedoopten vermindert niet de verantwoordelijkheid van de pastoors. Het is precies uw taak, beste pastoors, de geestelijke en missionaire groei te bevorderen van hen die al actief en toegewijd zijn in de parochies: zij zijn de kern van de geloofsgemeenschap, die een voedingsbodem zal zijn voor anderen.’

symbolisch

De geestelijke begeleiding van gelovigen was volgens Benedictus XVI dus een wezenlijke taak voor de priester in een synodale kerk - ook al werd die uitdrukking pas door zijn opvolger Franciscus in het kerkelijke spreken geïntroduceerd. Maar is die taak voldoende? Kunnen leken en religieuzen immers niet net zo goed geestelijke begeleiding geven?

De Belgische bisschoppen stellen terecht een nog veel diepere vraag. Zij spreken in hun synodedocument over ‘de noodzaak de symbolisch-sacramentele aard van het gewijde ambt te herontdekken’.

zorg

Traditioneel worden aan bisschoppen en pastoors drie pastorale taken toevertrouwd: de verkondiging van het evangelie, het voorgaan in de liturgie met de viering van de sacramenten, en het herderlijk leiden van de geloofsgemeenschap.

Elk sacrament is tegelijkertijd teken en instrument: het symboliseert iets en het bewerkt iets. Zo is het gewijde ambt - door de verkondiging, het vieren van de sacramenten en de herderlijke leiding - sacrament van Christus’ verkondiging, aanwezigheid en herderlijke leiding. De taken van diaken, priester en bisschop willen iets uitdrukken van de zorg van Christus voor zijn kerk.

Terecht schrijven de Belgische bisschoppen dan ook dat ‘de relatie tussen het wijdingssacrament en de pastorale (eind)verantwoordelijkheid om nieuwe precisering vraagt’. Het nadenken en de discussie erover moet eigenlijk nog beginnen.

Afbeelding van István Kis via Pixabay