"Rooms, dus niet katholiek, maar toch wel ware christenen."

Dat is de kern van een studie van de Amerikaanse theologen Kenneth J. Collins en Jerry L. Walls over de Rooms-Katholieke Kerk. Zij argumenteren dat de Rooms-Katholieke Kerk fundamentele verschillen kent ten opzichte van de kerken van de Reformatie. Zij staven dat onder meer op de punten van het pausschap, de rechtvaardiging, de kerk en Maria. Het zijn juist deze ‘exclusieve’ traditionele leringen van Rome, het sola Roma, die de katholiciteit van die kerk onder druk zetten en de verdeeldheid tussen de kerken in stand houden.

Hun kritiek op Rome ten aanzien van bovengenoemde punten is niet mals. Maar dan komt opvallend de clou: wat verbindt met Rome, is méér is dan wat van elkaar scheidt.

Met wat bindt, daarmee doelen de auteurs onder meer op opvattingen over de Drie-eenheid, de verzoening, de toekomst van de wereld, kortom overtuigingen die in de Bijbel zijn gegrond en waar Rome ook niet aan tornt.

Met name het weigeren van Rome van protestanten aan de avondmaalstafel of het onthouden van de laatste bijstand van de priester aan het sterfbed van een protestant (bijvoorbeeld in een gemengd huwelijk) is volgens de auteurs ingrijpend.

Hoe kunnen protestanten aan de ene kant afgewezen worden aan het sterfbed en aan de andere kant straks rond dezelfde tafel zitten tijdens de het grote bruiloftsmaal van het Lam? Het is een “veilige aanname”, aldus de auteurs, dat rooms-katholieken en protestanten elkaar in de hemel zullen ontmoeten.

Maar dan volgt de prangende vraag: hoe valt de verdeeldheid tussen christenen in dit leven te rijmen met de heerlijke eenheid in het leven hierna? Het bruiloftskleed is volgens de schrijvers niet een specifieke visie op de kerk of een visie op sacramenten maar heiligheid. En die verbindt christenen wezenlijk.

Van elkaar leren

De schrijvers staan open om van alle christenen te leren, zelfs van hen met wie zij fundamenteel van mening verschillen. Zo bestudeerden zij ook rooms-katholieke dogmatici en leerden van hen, ondanks hun scherpe kritiek op het roomse leersysteem. Zij zijn het helemaal eens met de Amerikaanse theoloog Kevin Vanhoozer die stelde dat de enige goede protestant een “katholieke” protestant is, dat wil zeggen iemand die leert van en vrucht draagt voor de gehele kerk. Het kritisch bevragen van de exclusieve claims van Rome is essentieel voor een helder zicht op de ware katholiciteit en voor het bevorderen van diepere eenheid in het Lichaam van Christus.

De schrijvers zeggen dat zij in weerwil van wat de titel mag suggereren een “diep oecumenisch” boek hebben willen schrijven dat de zaak van de christelijke eenheid dient.

Ware oecumene vereist immers respectvolle erkenning van de verschillen, maar nog meer: zij vertrekt vanuit een hartelijke erkenning en waardering van de gemeenschappelijke verbondenheid aan het klassieke confessionele christendom, zoals uitgedrukt in de klassieke confessies van de eerste eeuwen.

De overtuigingen die wij zo diep delen, verschillen volgens C. S. Lewis met de overtuigingen van niet-christenen. Hij noemt dat mere christianity, en dat is volgens de auteurs de fundamentele kern van overeenkomst tussen protestanten en rooms-katholieken. Zij keren zich tegen de houding van sommige evangelicalen die rooms-katholieken niet zien als ware christenen of betwijfelen of ze het echte geloof hebben. “We erkennen volledig onze rooms-katholieke broeders en zusters als volkomen leden van het lichaam van Christus.”

Dezelfde geloofsfamilie

De auteurs wijzen erop dat hun boek niet gericht is op “oprecht gelovige” rooms-katholieken, die misschien beter andere boeken kunnen lezen dan dit - toch wel antithetische- boek. Zij erkennen hen immers als echte gelovigen. Hun boek wil vooral licht werpen op thema’s die protestanten en rooms-katholieken verdelen, maar het zijn zaken binnen dezelfde geloofsfamilie.

Zij willen op deze wijze de zaak van de ware christelijke eenheid dienen in het gemeenschappelijk geloof dat beide kerken belijden.

De schrijvers stellen vragen bij de vaak geuite vooronderstelling dat bij Rome de eenheid is bewaard. Integendeel, deze kerk is even pluralistisch als de protestantse kerken. De meeste rooms-katholieken lijken op liberale protestanten. Veel rooms-katholieken hebben geen boodschap aan het pauselijk primaat of de Maria-dogma’s. Zij betonen zich orthodox in de klassieke zin van het Credo, maar distantiëren zich van de verschillende waarheidsclaims van hun kerk.

Er is een grote kloof tussen de officiële doctrine en het feitelijke geloof van de leden van de kerk. Dat geldt ook voor ethische opvattingen zoals geboortecontrole en niet-huwelijkse relaties. Het is zelfs zo dat het evangelicale protestantisme, met al zijn kerkelijke diversiteit, een veel indrukwekkender eenheid ten toon spreidt dan de Kerk van Rome.

Het “sola paus” heeft de eenheid bij Rome ook niet kunnen bewerken, evenmin als dit het geval was bij de aanhangers van het sola scriptura, aldus de auteurs. Ook de positie van de paus zelf is niet onomstreden omdat juist conservatieve leden de huidige paus als een bedreiging zien voor de traditionele leringen van de kerk.

Terwijl vroeger protestanten de paus kwalificeerden als de antichrist, komt dit verwijt nu op in kringen van conservatieve katholieken! Dan gaat het om zowel politieke standpunten die als ‘links’ ervaren worden als de voorzichtige opening om gescheiden en hertrouwde paren tot de communie toe te laten.

Desalniettemin vinden de schrijvers het bemoedigend dat paus Franciscus de geestelijke en leerstellige overeenkomsten tussen oprecht gelovige protestanten en rooms-katholieken beduidend groter vindt dan hun uiteenlopende visies over de kerk en de sacramenten. Ze hopen dat de paus vervolgstappen zal doen na zijn verzoenende uitspraken in het Reformatiejaar 2017.

Het boek is een uitstekend voorbeeld hoe je enerzijds scherp kunt zijn ten opzichte van Rome, maar tegelijkertijd ook niet schroomt om de gemeenschappelijke zaken aan te wijzen (en aan te prijzen).

Het komt erop aan om katholiek te zijn in de ware, Bijbelse zin van het woord. Daaraan moeten we Rome én onszelf voortdurend toetsen.

Kenneth J. Collins and Jerry L. Walls,

Roman but Not Catholic. What Remains at Stake 500 Years after the Reformation,

Baker Academic, Grand Rapids, 2017; 432 blz.; $ 34,99.

Afbeelding van James Chan via Pixabay