"Terug naar Paulus’ visie op rechtvaardiging"

Als Paulus over rechtvaardiging spreekt, betoogt hij niet dat wij steeds rechtvaardiger moeten worden, maar dat wij dankzij Christus’ gerechtigheid rechtvaardig worden verklaard. In één woord: rechtvaardiging is een juridisch begrip. Het gaat over vrijspraak door God als hemelse Rechter.

Deze bekende reformatorische visie op de brieven van Paulus is echter de laatste vijftig jaar sterk onder kritiek gekomen. Er is een nieuwe benadering ontstaan, vaak aangeduid als NPP: de ”New Perspective on Paul”. Volgens NPP projecteerde Luther zijn eigen angsten op Paulus. Maar de apostel had, anders dan Luther, geen gekweld geweten en was geen werkheilige. We moeten Paulus niet lezen in de context van de late middeleeuwen, maar in die van het jodendom van de tweede tempel. Paulus’ theologie gaat, aldus NPP, over de kenmerken van wie tot Gods volk behoren. Dat zijn niet langer degenen die besneden zijn, maar degenen die in Jezus geloven. NPP heeft intussen brede aanvaarding gekregen in de theologische wereld. De klassiek-reformatorische visie wordt vaak als anachronistisch afgewezen.

Stephen Westerholm, emeritus hoogleraar uit Hamilton (Canada), erkent dat het recente Paulusonderzoek nieuwe inzichten heeft gebracht. Toch wil hij vasthouden aan rechtvaardiging als juridisch begrip. Hij gaat in dit boek in gesprek met toonaangevende woordvoerders van NPP, zoals E. P. Sanders, James Dunn en Tom Wright.

Juridische lading

Westerholm laat zien dat wat Paulus over Gods rechtvaardigheid zegt, staat in het licht van oordeel en vrijspraak. Uit de brieven aan Thessalonica bijvoorbeeld blijkt dat Paulus verkondigde dat er een oordeel van God zou komen en dat zijn hoorders alleen vrijgesproken zouden worden als zij in Christus geloofden. Hij sprak hen blijkbaar wel degelijk aan op hun geweten en op hun angst voor het oordeel. Het woord ”rechtvaardigheid” heeft bij Paulus dus een juridische lading die we er niet uit kunnen verwijderen.

Het boek is vooral helder in de kritiek op bepaalde aspecten van NPP. Sommige andere facetten van de rechtvaardigingsleer blijven onderbelicht. De relatie tussen geloof en rechtvaardiging vind ik wat mager besproken, de rol van de toerekening komt in het geheel niet ter sprake. Te gemakkelijk veronderstelt Westerholm dat Luther en Calvijn dezelfde rechtvaardigingsleer hadden en dat je met deze twee theologen ook de reformatorische traditie na hen helder hebt. Maar goed, de bedoeling van het boek is niet om volledig te zijn; de spits ligt op het gesprek met NPP.

De Nederlandse vertaling verdient een zware onvoldoende. Dat begint al met de titel: waarom rechtvaardigmaking in plaats van rechtvaardiging? In de rest van het boek wordt er terecht over rechtvaardiging gesproken. De Engelse titel van het oorspronkelijke boek wordt overigens nergens vermeld. De vertaling is stroef, slordig, houterig. Op de achterflap is een ”thoughtful layman” verworden tot een bedachtzame leek. Bladzijde 18 vermeldt „Stendahl zijn suggestie”, niet „Stendahls suggestie.” ”Punitive and satisfactory theory” wordt weergegeven als „punitieve en bevredigende theorie”, in plaats van als „theorie over straf en voldoening” (blz. 104). Het citaat van Douglas Campbell op dezelfde pagina heb ik in het Engels moeten nazoeken om te begrijpen wat er stond, zo slecht is de Nederlandse vertaling. Blz. 47 vermeldt een boek uit 2011 dat, zo staat erbij, binnenkort verschijnt. Op blz. 83 wordt verwezen naar noot 42 verderop, maar de noten gaan niet verder dan 15. De index van Schriftplaatsen achterin bevat wel Bijbelteksten maar geen paginanummers. Enzovoorts. Is het een haastklus voor de vertaler geweest? Heeft er echt niemand van de uitgever meegelezen?

Ik steun van harte het besluit om dit boek te vertalen en in Nederland op de markt te brengen. Te midden van alle verwarring over de betekenis van de rechtvaardiging kan een boek als dit veel verheldering brengen. Maar de ondermaatse vertaling en de slordige vormgeving werpen onnodige barrières voor de lezer op. Erg jammer.