Vaticaans document: Meer oecumene, maar de paus blijft nummer één

Dat is de kern van ”De Bisschop van Rome”, een donderdag in het Vaticaan gepresenteerd document, opgesteld door de Vaticaanse Dicasterie voor de bevordering van de eenheid der christenen, dat een bijdrage wil leveren aan het al decennia durende oecumenisch debat. Een wezenlijke vernieuwing brengt het als „werkdocument” omschreven stuk nog niet.

Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-65) riep de Rooms-Katholieke Kerk op om „de ramen open te zetten” en toenadering te zoeken tot andere christelijke confessies. In 1995 volgde de encycliek ”Ut Unum Sint” (Opdat zij allen één zijn), waarin paus Johannes Paulus II zijn wil verwoordde om de christelijke eenheid te herstellen. Maar dat zou dan wel onder leiding van de paus van Rome moeten, en daar hadden de Oosters-orthodoxen geen boodschap aan. Van hen was donderdag bij de presentatie van het Vaticaanse document ook geen afgevaardigde aanwezig.

Openheid

Het nieuwe document, met de ondertitel ”Primaat en Synodaliteit in de Oecumenische Dialoog”, vormt een samenvatting van commentaren op de encycliek, waaruit een duidelijk verlangen spreekt om het pausschap dichter bij het volk te brengen. Dat strookt met de wens van Franciscus, die zelf geregeld pleit voor meer openheid. De paus zal dus minder optreden als alleenheerser, maar als primus inter pares zijn kerk besturen in synodale eenheid met zijn collegabisschoppen.

In de tekst wordt verwezen naar de kerk van het eerste millennium, die nog een eenheid vormde. Om die eenheid in de 21^e eeuw te kunnen herstellen, is een modernisering en decentralisering nodig van de Rooms-Katholieke Kerk, met meer onafhankelijkheid voor plaatselijke bisdommen en bewegingen, een grotere rol voor leken en meer samenwerking op lokaal gebied met andersdenkende christenen. Om andere confessies over te halen om zich aan te sluiten bij de moederkerk, moeten die hun traditionele riten en organisatie kunnen behouden, naar het voorbeeld van de Oosterse Katholieke Kerken en de Geünieerde Oekraïense Kerk.

Primaat

Protestanten komen in het document nauwelijks aan de orde. Lutheranen en anglicanen kunnen voor aansluiting bij een eventuele toekomstige eenheidskerk in aanmerking komen, maar protestanten die geen bisschoppen erkennen niet, verklaarde kardinaal Kurt Koch, prefect van de Dicasterie voor de bevordering van de eenheid der christenen, tijdens de presentatie.

Als het aan de opstellers van het document ligt, blijft de paus wel de enige leider. Over de schijnbare tegenstelling tussen primaat en synodale samenwerking is veel nagedacht, zei kardinaal Koch tijdens de presentatie, maar „Rome is nu eenmaal de eerste bisschopszetel en het primaat van de paus is van groot belang”. Een aan de kerk dienstbare figuur van universele eenheid blijft volgens hem onontbeerlijk.

Onfeilbaarheid

Een belangrijke blokkade voor de oecumene vormt het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid. In het document wordt geprobeerd om de betekenis daarvan wat te temperen door het te brengen als een product van zijn tijd dat niet al te ernstig genomen hoeft te worden (het stamt uit 1870, toen een vergramde paus Pius IX zijn Pauselijke Staat en daarmee zijn wereldlijke macht was kwijtgeraakt).

Maar voor bijvoorbeeld Ian Ernest , vertegenwoordiger van de anglicaanse aartsbisschop van Canterbury  (hoofd van de Anglicaanse Kerk), is dat niet voldoende. Tijdens de presentatie gaf hij aan dat zolang het dogma zoals vastgelegd door Vaticanum I niet wordt herroepen de blokkade tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de Anglicaanse Kerk blijft bestaan, en er dus geen sprake kan zijn van hereniging.

Afbeelding van Annett_Klingner via Pixabay